WSKAZÓWKI   LOGOPEDYCZNE   DLA   RODZICÓW   MAŁEGO   DZIECKA

Stymulowanie rozwoju mowy – zabawy oraz ćwiczenia  wspomagające rozwój mowy.     

Szanowni  Rodzice!

Prawidłowy rozwój mowy dziecka wpływa na globalny rozwój jego osobowości. Dziecko poznaje otaczający świat dzięki rozumieniu mowy, a umiejętność mówienia pozwala mu wyrazić swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia. Rozwój mowy dziecka przyspieszają częste kontakty słowne z otoczeniem.

Optymalne warunki dla prawidłowego rozwoju mowy rodzice mogą zapewnić dziecku już od momentu jego narodzin. Dlatego warto pamiętać, aby wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia były poprawne językowo.

Poniższe propozycje ćwiczeń i zabaw będą pomocne w prawidłowym kształtowaniu rozwoju mowy małego dziecka.

Ćwiczenia usprawniające narządy mowy ( język, wargi, podniebienie miękkie) – wszystkie ćwiczenia wykonujemy z dzieckiem w formie zabawy, w wolnym tempie z twarzą zwróconą w kierunku dziecka. Zachęcamy dziecko do naśladowania prostych ruchów języka i warg.

1. ćwiczenia warg

    - szerokie otwieranie i zamykanie buzi – zabawa „ziewający hipopotam”;

    - nadymanie policzków – zabawa w nadmuchiwanie baloników;

    - cmokanie – zabawa w posyłanie buziaków;

    - parskanie wargami – zabawa w naśladowanie konika;

    - wyraźne wymawianie samogłosek: a, e, i, o, u;

    - aaa – zabawa w usypianie lalki, misia;

    - uuu – zabawa w lecący samolot;

    - eee – zabawa w naśladowanie płaczu dziecka;

    - e-o, e-o – naśladowanie samochodu policyjnego;

    - i-u, i-u – naśladowanie karetki pogotowia;

    - e-u, e-u – naśladowanie straży pożarnej;

2. ćwiczenia języka

      - wysuwanie języka na brodę – zabawa w „zmęczonego pieska”;

      - oblizywanie językiem warg ( usta szeroko otwarte można je obsmarować miodem lub kremem czekoladowym) zabawa „głodny miś”;

      - wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy ustnej – zabawa „kukułka wylatuje z dziupli;

      - układanie języka w kąciki ust – zabawa w „tykający zegar”;

      - oblizywanie językiem górnych zębów – zabawa „szczotka myje zęby”;

      - kląskanie językiem – zabawa w naśladowanie chodu konika;

 Ćwiczenia oddechowe:

         ( zwracamy szczególną uwagę na prawidłowy sposób oddychania: powietrze nabieramy nosem, usta są zamknięte, a wydychamy ustami).

          - wdech przez usta – wydech ustami;

          - dmuchanie na kolorowe przedmioty zawieszone na nitce;

          - zdmuchiwanie wacików lub skrawków papieru z gładkiej powierzchni;

          - zabawa w wąchanie kwiatków ( wdech nosem – wydech ustami);

          - zdmuchiwanie płomienia zapalonej świeczki;

          - dmuchanie na kolorowe kartki papieru trzymane przed ustami;

          - zdmuchiwanie piany w wannie;

          - bańki mydlane;

          - dmuchanie przez słomkę do szklanki z sokiem;

   Ćwiczenia  i  zabawy  dźwiękonaśladowcze:

Zachęcamy dziecko do wysłuchiwania a następnie naśladowania różnych odgłosów z domowego otoczenia, zwierząt, pojazdów, zjawisk atmosferycznych.

Przykładowe zabawy:

          - naśladowanie odgłosów: zwierząt, pojazdów, przedmiotów z najbliższego otoczenia – np. sprzęty domowe, zjawisk atmosferycznych. Do zabawy należy użyć zabawek, ilustracji, przedmiotów rzeczywistych. Początkowo rodzic sam naśladuje odgłosy, później prosi dziecko, by powtórzyło:

    To jest kot – kot miauczy  miau, miau…

    To jest pies – pies szczeka hau, hau….

    To jest krowa – krowa muczy  muu, muu…

    To jest kura – kura gdacze ko, ko…

    To jest piłka – piłka skacze hop, hop…

    To jest auto – auto jedzie bum, bum…

Chwalimy każde powtórzone wyrażenie dźwiękonaśladowcze.

           - wierszyki dźwiękonaśladowcze:

           Czytamy dziecku wierszyki, np. wiersze J.  Brzechwy, J. Tuwima, M. Kownacka, zachęcając dziecko, by powtarzało słyszane w tekście odgłosy, podkreślało dźwiękiem znaczenie wyrazu, np. leci ptaszek frr…, ale zimno  brr…, coś upadło bach…, ktoś yu puka puk… .

   Do czytanych wierszy  dołączmy w miarę możliwości lekki masaż, dotyk, głaskanie, podskubywanie:

Np.

Idzie raczek, idzie raczek,

Gdzie uszczypnie będzie znaczek!

Idzie jeż, idzie jeż,

Ciebie chciałby ukłuć też!

Leci bąk, leci bąk,

Zaraz wpadnie ci do rąk!

Przykładowe wierszyki do wspólnego czytania:

Stary  Donald

Stary Donald farmę miał

Ija, ija o!

Na tej farmie kurki miał

Ija, ija o!

Koko tu, koko tam

Koko wszędzie tu i tam!

Kotki – miau

Pieski – hau

Świnki – Kwi, Kwi

Gąski – gę, gę

Koguty – kuku – ryku

Owce – me

Konie – ija, ija

Itd.

Jadą, jadą Jadą, jadą z wielką paradą  -   ( powoli przesuwamy autkiem lub klockiem po nodze dziecka)

Najpierw w prawo, potem w lewo – ( skręcamy autkiem w prawo i w lewo )

Kamień nie kamień, sęk nie sęk -  ( podskakujemy autkiem, zbliżając się do kolan)

Nagle autko z trzaskiem -   ( przesuwamy autko do kolana, mocniej przyciskając i odczekujemy chwilę przed momentem kulminacyjnym zabawy)

Brzdęęęk !!!!!!      ( puszczamy autko, pozwalając mu spaść na podłogę).

 Rączki  robią -  klap- klap- klap;

Nóżki  robią  -  tup- tup – tup;

Tutaj  swoją  głowę  mam;

A  na  brzuszku  robię  bam- bam – bam.

Buzia  robi -  am-   am- am;

Oczy  patrzą  tu  i  tam ;

Tutaj  swoje  uszy  mam;

A na nosku sobie gram :   tam- tam - tam.

Rączki  robią -  klap- klap- klap;

Nóżki  robią  -  tup- tup – tup;

Tutaj  swoją  głowę  mam;

A  na  brzuszku  robię  bam- bam – bam.

Buzia  robi -  am-   am- am;

Oczy  patrzą  tu  i  tam ;

Tutaj  swoje  uszy  mam;

A na nosku sobie gram :   tam- tam - tam.

Ćwiczenia  i  zabawy  rozwijające rozumienie  i  mowę  czynną  dziecka:

• wskazujemy i nazywamy w obecności dziecka różne przedmioty z najbliższego otoczenia, np.  ubrania, zabawki, zwierzęta, pokarmy;
• obdarzamy komentarzem słownym każdą czynność wykonywaną razem z dzieckiem i w obecności dziecka, np.

- w trakcie ubierania dziecka nazywamy części garderoby: bluzka, rajstopy, sukienka…

- w trakcie kąpieli nazywamy części ciała: brzuszek, rączki, nóżki, ucho,…

- zachęcamy dziecko do rozpoznawania i wskazywania części ciała…

- w czasie posiłku nazywamy pokarmy, przedmioty i wykonywane czynności: mleko, wlewam mleko, Ania pije mleko…..

- w trakcie zabawy z dzieckiem nazywamy zabawki: klocki, zbudujemy dom…

- oglądamy z dzieckiem zdjęcia z rodzinnego albumu i zachęcamy do nazywania osób znajdujących się na zdjęciach oraz czynności wykonywanych przez dziecko lub inne osoby;

- zachęcamy dziecko do wykonywania prostych poleceń słownych, np. włóż klocki do pudełka, podaj misia…

- rysujemy wspólnie z dzieckiem przedmioty znane z najbliższego otoczenia – rysując określamy słowem to, co rysujemy.

Zastanów się, czy twojemu dziecku potrzebna jest pomoc logopedy.

Jeśli na któreś z pytań odpowiedziałeś TAK – idź do logopedy.

Dziecko ma:

6 – 7 miesięcy

• nie gaworzy
• nie odwraca się w kierunku źródła głosu

12 miesięcy

• nie kojarzy pierwszych słów z osobą lub rzeczą (gdzie jest mama? piłka?)
• nie wykonuje prostych poleceń, np. zrób kosi - kosi, pa - pa
• nie mówi pierwszych słów ze zrozumieniem, np.mama,baba,tata

2 lata

• nie nazywa przedmiotów, gdy jest pytanie: „Co to jest?
• Nie używa zdań prostych
• Nie wykonuje prostych poleceń, np. „Daj mamie piłkę”

3 lata

• podczas mówienia wsuwa język między zęby
• zacina się, powtarza sylaby lub wyrazy, np. Idę do do do sklepu (uwaga! może to być niepłynność, która minie z wiekiem, ale też może być to objaw jąkania)
• nie mówi lub mówi bardzo mało

4 lata

• nawykowo mówi przez nos
• zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne, np. zamiast woda mówi fota, zamiast buda mówi puta
• zamiast s, z, c, dz mówi ś, ź, ć, dź
• zamiast k, g mówi t, d

5 lat

• nie mówi zdaniami rozwiniętymi
• nie mówi sz, ż, cz, dż
• trudno je zrozumieć
• nie zadaje pytań

6 lat

• nie mówi głoski r (lub zamienia ją na l, j lub wymawia gardłowo)
• nie potrafi odpowiedzieć na pytania dotyczące wakacji lub wysłuchanej bajki
• popełnia dużo błędów gramatycznych

Ćwiczenia buzi i języka, żeby dziecko mówiło poprawnie.

Ćwiczenia usprawniające narządy mowy a więc język, wargi i podniebienie przygotowują do prawidłowego mówienia. Można je prowadzić w formie zabawy już z 2 – 3 letnim dzieckiem. Dzieci mają naturalną skłonność do wielokrotnego powtarzania ulubionych zabaw.

Jeśli więc potraktujemy ćwiczenia jako zabawę, będzie ono dla dziecka czystą przyjemnością. Rola dorosłego polega na pokazywaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne.

Lepiej ćwiczyć krótko, ale częściej 3 – 4 minuty z 3-latkiem, do 10 ze starszym dzieckiem, pamiętajmy jednak, że czas trwania i liczbę powtórzeń należy dostosować do indywidualnych możliwości dziecka. Na początku należy wykonywać ćwiczenia z dzieckiem przed lustrem, kiedy potrafi już wykonać je bez kontroli, można wykorzystywać każdą nadarzającą się okazję: spacer do parku, jazdę samochodem czy drogę do przedszkola.

Ćwiczenia logopedyczne zaczynamy od najprostszych stopniowo zwiększając ich trudność. Na początku wykorzystaj naturalne okazje, aby pogimnastykować aparat mowy:

• kiedy dziecko ziewa nie gań go, lecz poproś, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta,
• gdy na talerzu został ulubiony sos lub rozpuszczone lody – pozwól mu wylizać go/je językiem, to ćwiczenie mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka,
• jeśli dziecko dostało lizaka zaproponuj mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze,
• po śniadaniu posmaruj maluchowi wargi miodem, kremem czekoladowym lub mlekiem w proszku i poproś, aby zlizał je dokładnie jak kotek,
• przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponuj dziecku liczenie zębów lub witanie się z nim9 w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno,
• przy rysowaniu sprawdź czy twój maluch potrafi narysować kółko (językiem dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust),
• żucie pokarmów, dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie, cmokanie, puszczanie baniek mydlanych a nawet wystawianie języka to też ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.

Program profilaktyki i terapii logopedycznej zakłada zapobieganie zaburzeniom mowy oraz niwelowanie wszelkich wad wymowy i niedoskonałości artykulacyjnych, w tym również błędów wymowy – zaburzeń wynikających z nieznajomości norm ortofonicznych. Głównym celem zajęć logopedycznych jest usprawnianie komunikacji językowej uczniów ZS w Reptowie poprzez wprowadzanie działań profilaktycznych, poprawianie zrozumiałości wymowy (dotyczy szczególnie substytucji i redukcji grup spółgłoskowych), estetyki mówienia (dotyczy deformacji), a także innych nieprawidłowych artykulacji, zwracających uwagę swoją odmiennością.

Główne zadania logopedy szkolnego:

• Dokonywanie diagnoz logopedycznych
• Tworzenie programów terapii logopedycznej uwzględniających indywidualne potrzeby uczniów
• Działania w zakresie profilaktyki logopedycznej
• Prowadzenie terapii logopedycznej
• Motywowanie dzieci do działań niwelujących zaburzenia artykulacyjne
• Wzmacnianie wiary uczniów we własne możliwości, rozwijanie samoakceptacji i kształtowanie pozytywnej samooceny
• Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci z wadą wymowy
• Prowadzenie ćwiczeń wspomagających terapię zburzeń komunikacji werbalnej
• Utrzymywanie stałej współpracy z rodzicami dzieci, pozostającymi pod opieką logopedy, w celu ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych
• Utrzymywanie współpracy z wychowawcami, pedagogiem i psychologiem
• Kierowanie uczniów z deficytami w zakresie budowy/motoryki narządów mowy do odpowiednich specjalistów (ortodonta, laryngolog, chirurg)

Diagnoza logopedyczna

Określa charakter wady (rodzaj i stopień nasilenia) oraz przyczyny jej powstania. Pozwala na zaprogramowanie odpowiedniej terapii dostosowanej do indywidualnych potrzeb dziecka. Badanie diagnostyczne obejmuje:

·         ocenę rozwoju mowy,

·         ocenę słuchu fonemowego, budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego, czucia narządów mowy,

·         ustalenie rodzaju nieprawidłowo artykułowanych głosek oraz sposobu ich wymawiania,

·         ustalenie przyczyn zaburzeń artykulacji,

·         ocenę wpływu wady wymowy na proces komunikowania się i ogólne funkcjonowanie dziecka w szkole i poza szkołą.

Profilaktyka logopedyczna

Ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju językowego dziecka. Zastosowana u małych dzieci pozwala na uniknięcie często żmudnej i długotrwałej terapii w starszym wieku. Profilaktyka logopedyczna, czyli skuteczne zapobieganie wadom wymowy poprzez wczesną interwencję logopedyczną oraz stymulację prawidłowego rozwoju językowego, obejmuje:

·         eliminację czynników mogących zakłócić naturalny proces rozwoju mowy,

·         usprawnianie motoryki i kinestezji (czucia) narządów mowy,

·         doskonalenie słuchu fonemowego i autokontroli słuchowej,

·         ćwiczenia oddechowe.

Terapia logopedyczna

Obejmuje kolejne etapy pracy korekcyjnej:

·         usunięcie przyczyny wadliwej wymowy (np. poprzez usprawnianie słuchu fonemowego, motoryki i kinestezji narządów artykulacyjnych, autokontroli słuchowej i inne),

·         wywołanie głoski normatywnej,

·         wprowadzanie prawidłowego dźwięku na podstawie modułu Ch. van Ripera
i J. V. Irwina (nie dotyczy głoski r):

o        1. Wiem, jak wymawia się dźwięk.

o        2. Mogę wymówić dźwięk w izolacji.

o        3. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo między samogłoskami.

o        4. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo w nagłosie wyrazu.

o        5. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo w śródgłosie wyrazu.

o        6. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo w wygłosie wyrazu.

o        7. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo podczas czytania.

o        8. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo w gabinecie logopedy.

o        9. Mogę prawidłowo posługiwać się dźwiękiem (który kiedyś sprawiał mi kłopot) w mowie spontanicznej.

Korygowanie nieprawidłowej realizacji fonemu /r/:

·         ćwiczenia przygotowujące – usprawniające motorykę języka,

·         wywoływanie głoski r metodą mechaniczną,

·         utrwalanie dźwięku w grupach spółgłoskowych (począwszy od tr- i dr-),

·         utrwalanie głoski r w połączeniu z samogłoskami, w izolacji, wyrazach, zdaniach i mowie spontanicznej.

Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną:

·         ćwiczenia ortofoniczne,

·         ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonemowego, pamięci słuchowej i autokontroli słuchowej,

·         ćwiczenia prawidłowej fonacji i emisji głosu, poprawnej dykcji,

·         ćwiczenia orientacji przestrzennej,

·         ćwiczenia percepcji i pamięci wzrokowej, koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej,

·         ćwiczenia orientacji przestrzennej, umiejętności szeregowania, układania ciągów tematycznych, logicznego myślenia, koncentracji uwagi,

·         kształtowanie twórczej aktywności słownej poprzez wzbogacanie słownictwa czynnego, tworzenie własnych tekstów, rymowanek,

·         doskonalenie umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną pod względem gramatycznym.

Program profilaktyki i terapii logopedycznej zakłada zapobieganie zaburzeniom mowy oraz niwelowanie wszelkich wad wymowy i niedoskonałości artykulacyjnych, w tym również błędów wymowy – zaburzeń wynikających z nieznajomości norm ortofonicznych. Głównym celem zajęć logopedycznych jest usprawnianie komunikacji językowej uczniów ZS w Reptowie poprzez wprowadzanie działań profilaktycznych, poprawianie zrozumiałości wymowy (dotyczy szczególnie substytucji i redukcji grup spółgłoskowych), estetyki mówienia (dotyczy deformacji), a także innych nieprawidłowych artykulacji, zwracających uwagę swoją odmiennością.

Główne zadania logopedy szkolnego:

• Dokonywanie diagnoz logopedycznych
• Tworzenie programów terapii logopedycznej uwzględniających indywidualne potrzeby uczniów
• Działania w zakresie profilaktyki logopedycznej
• Prowadzenie terapii logopedycznej
• Motywowanie dzieci do działań niwelujących zaburzenia artykulacyjne
• Wzmacnianie wiary uczniów we własne możliwości, rozwijanie samoakceptacji i kształtowanie pozytywnej samooceny
• Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci z wadą wymowy
• Prowadzenie ćwiczeń wspomagających terapię zburzeń komunikacji werbalnej
• Utrzymywanie stałej współpracy z rodzicami dzieci, pozostającymi pod opieką logopedy, w celu ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych
• Utrzymywanie współpracy z wychowawcami, pedagogiem i psychologiem
• Kierowanie uczniów z deficytami w zakresie budowy/motoryki narządów mowy do odpowiednich specjalistów (ortodonta, laryngolog, chirurg)

Diagnoza logopedyczna

Określa charakter wady (rodzaj i stopień nasilenia) oraz przyczyny jej powstania. Pozwala na zaprogramowanie odpowiedniej terapii dostosowanej do indywidualnych potrzeb dziecka. Badanie diagnostyczne obejmuje:

·         ocenę rozwoju mowy,

·         ocenę słuchu fonemowego, budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego, czucia narządów mowy,

·         ustalenie rodzaju nieprawidłowo artykułowanych głosek oraz sposobu ich wymawiania,

·         ustalenie przyczyn zaburzeń artykulacji,

·         ocenę wpływu wady wymowy na proces komunikowania się i ogólne funkcjonowanie dziecka w szkole i poza szkołą.

Profilaktyka logopedyczna

Ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju językowego dziecka. Zastosowana u małych dzieci pozwala na uniknięcie często żmudnej i długotrwałej terapii w starszym wieku. Profilaktyka logopedyczna, czyli skuteczne zapobieganie wadom wymowy poprzez wczesną interwencję logopedyczną oraz stymulację prawidłowego rozwoju językowego, obejmuje:

·         eliminację czynników mogących zakłócić naturalny proces rozwoju mowy,

·         usprawnianie motoryki i kinestezji (czucia) narządów mowy,

·         doskonalenie słuchu fonemowego i autokontroli słuchowej,

·         ćwiczenia oddechowe.

Terapia logopedyczna

Obejmuje kolejne etapy pracy korekcyjnej:

·         usunięcie przyczyny wadliwej wymowy (np. poprzez usprawnianie słuchu fonemowego, motoryki i kinestezji narządów artykulacyjnych, autokontroli słuchowej i inne),

·         wywołanie głoski normatywnej,

·         wprowadzanie prawidłowego dźwięku na podstawie modułu Ch. van Ripera
i J. V. Irwina (nie dotyczy głoski r):

o        1. Wiem, jak wymawia się dźwięk.

o        2. Mogę wymówić dźwięk w izolacji.

o        3. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo między samogłoskami.

o        4. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo w nagłosie wyrazu.

o        5. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo w śródgłosie wyrazu.

o        6. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo w wygłosie wyrazu.

o        7. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo podczas czytania.

o        8. Mogę wymówić dźwięk prawidłowo w gabinecie logopedy.

o        9. Mogę prawidłowo posługiwać się dźwiękiem (który kiedyś sprawiał mi kłopot) w mowie spontanicznej.

Korygowanie nieprawidłowej realizacji fonemu /r/:

·         ćwiczenia przygotowujące – usprawniające motorykę języka,

·         wywoływanie głoski r metodą mechaniczną,

·         utrwalanie dźwięku w grupach spółgłoskowych (począwszy od tr- i dr-),

·         utrwalanie głoski r w połączeniu z samogłoskami, w izolacji, wyrazach, zdaniach i mowie spontanicznej.

Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną:

·         ćwiczenia ortofoniczne,

·         ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonemowego, pamięci słuchowej i autokontroli słuchowej,

·         ćwiczenia prawidłowej fonacji i emisji głosu, poprawnej dykcji,

·         ćwiczenia orientacji przestrzennej,

·         ćwiczenia percepcji i pamięci wzrokowej, koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej,

·         ćwiczenia orientacji przestrzennej, umiejętności szeregowania, układania ciągów tematycznych, logicznego myślenia, koncentracji uwagi,

·         kształtowanie twórczej aktywności słownej poprzez wzbogacanie słownictwa czynnego, tworzenie własnych tekstów, rymowanek,

·         doskonalenie umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną pod względem gramatycznym.

Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci przedszkolnych

1. Ćwiczenia słuchowe – stanowią one bardzo ważną grupę ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju słuchu fonematycznego/ tzw. słuchu mownego/. Stymulując funkcje słuchowe przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka. 

Przykłady dla dzieci młodszych: 

• „ Co słyszę?” – dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i nasłuchują, rozpoznają odgłosy dochodzące z sąsiedztwa, ulicy.
• „ Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze / np. piłki, kasztana, kamienia/, rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.
• Rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki, gwoździe, cukier, kasza itp.
• Uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, przelewanie wody( z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole.
• Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności ( cicho – głośno).
• Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
• Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.
• Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.
• Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.

Przykłady dla dzieci starszych: 

• Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. ( stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu).
• Wydzielanie sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa / na ręce/ przy wybrzmiewanie sylab.
• Nazywanie obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez logopedę, nauczyciela, rodzica, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.
• Dzielenie na sylaby imion dzieci / na początku łatwych/.
• Wyszukiwanie imion dwu- i trzysylabowych.
• Wyszukiwanie słów z podaną przez n-la sylabą.
• Rozpoznawanie określonej sylaby w rozsypance sylabowej, np. ba, pa, ta, da, la, ra.
• Wyszukiwanie imion rozpoczynających się od samogłoski, następnie od podanej spółgłoski.
• Wydzielanie spółgłosek nagłosowych przez przedłużanie nagłosu, np. ssssamolot, szszszafa. Przy pomocy ilustracji – wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy rozpoczynają sią na daną głoskę.
• Wydzielanie spółgłoski wygłosowej.
• Dzielenie na głoski łatwych a następnie coraz trudniejszych słów.
• Ćwiczenia z paronimami: bułka – półka, domek –Tomek, koza – kosa itp.
• Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej

2. Ćwiczenia oddechowe - poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy. Ćwiczenia prowadzone są najczęściej w formie zabawowej, przy wykorzystaniu różnych środków, np. piórek, piłeczek, wody mydlanej, chrupek, wiatraczków itp. Są także wplatane w opowieści i zabawy ruchowe. 

 Przykłady: 

• Wdech nosem ( usta zamknięte) i wydech ustami.
• Dmuchanie na płomień świecy.
• Dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek.
• Dmuchanie na kulkę z waty, na wiatraczek.
• Chłodzenie „ gorącej zupy” – dmuchanie ciągłym strumieniem.
• „ Zdmuchiwanie mlecza” – długo, aż spadną wszystkie nasionka.
• Chuchanie na zmarznięte ręce.
• Naśladowanie lokomotywy – wydmuchiwanie „nadmiaru pary” – ffff, szszsz.
• Naśladowanie balonika – wypuszczanie powietrza z jednoczesnym odgłosem „ sssss”.
• Nadmuchiwanie balonika.
• Naśladowanie syreny – „ eu-eu- eu”, „ au-au-au” – na jednym wydechu.
• Wyścigi chrupek – dmuchanie w parach.
• Dmuchanie na piórko, aby nie spadło.
• Liczenie na jednym wydechu.
• Powtarzanie zdań na jednym wydechu – najpierw krótkich, potem coraz dłuższych.
• Powtarzanie zdań szeptem.
• Naśladowanie śmiechu różnych osób:
• - staruszki: che- che- che
• - kobiety – wesołe cha- cha- cha
• - mężczyzny – rubaszne ho- ho- ho
• - dziewczynki – piskliwe, chichotliwe chi- chi- chi.

Ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych – u  większości dzieci z wadą wymowy występuje obniżona sprawność narządów artykulacyjnych / języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego/.. Czasem przyczyną wady wymowy są nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy, np. zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, przerośnięty język, zbyt duża masa języka, rozszczep wargi itp. Przyczyną bywają także, szczególnie u dzieci młodszych, nieprawidłowe nawyki związane z połykaniem lub oddychaniem. Konieczne są w tych wszystkich wypadkach ćwiczenia motoryki narządów mowy oraz ćwiczenia prawidłowego połykania. Optymalną sytuacją byłoby, gdyby ćwiczenia prowadzone były według zaleceń logopedy.

Ćwiczenia logopedyczne początkowo powinny być wykonywane przy kontroli wzrokowej – przed lustrem, stopniowo przechodząc do ćwiczeń bez kontroli wzroku. Większość ćwiczeń wymaga wielokrotnego powtarzania, więc konieczne jest stosowanie metod zabawowych podczas ćwiczeń.

Ćwiczenia warg: 

• Wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej.
• Oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”.
• Zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”.
• Naprzemienne wymawianie „ i – u”.
• Cmokanie.
• Parskanie / wprawianie warg w drganie/.
• Masaż warg zębami ( górnymi dolnej wargi  i odwrotnie).
• Dmuchanie na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową.
• Układanie ust jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną, przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: a-i-o-u-y-e,  u-a-i-o-e-y,  o-a-y-i-u,  e-y-i-o-a-u,            u-i-y-a-o.
• Wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u,  i-a,  u-o,  o-i,  u-i,  a-o, e-o  itp.
• Wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”.
• Wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo.
• Wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami.

Ćwiczenia języka: 

• „Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta.
• Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.
• Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/.
• Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
• Kląskanie językiem.
• Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu ust / żuchwa opuszczona/.
• Język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust.
• Rurka – wargi ściągnięte  i zaokrąglone unoszą boki języka.
• Język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt „łopaty” i „grota”.
• Ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej.
• Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.

Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie: 

• Wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej.
• Płukanie gardła ciepłą wodą.
• „Chrapanie” na wdechu i wydechu.
• Głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie.
• Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk…
• Wypowiadanie sylab / jak wyżej/ i logatomów: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki, Igi, ago, egę itp.
• Nabieranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej. Policzki nadęte. Początkowo nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.

Ćwiczenia policzków: 

• Nadymanie policzków – „ gruby miś”.
• Wciąganie policzków – „ chudy zajączek”.
• Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne wypuszczanie powietrza.
• Naprzemiennie „ gruby miś” – „ chudy zajączek”.
• Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.

Ćwiczenia prawidłowego połykania - wyrobienie nawyku połykania z językiem ułożonym na wałku dziąsłowym/: 

• Unoszenie języka na wałek dziąsłowy za górnymi zębami przy otwartych a następnie zamkniętych ustach.
• Lizanie czubkiem języka wałka dziąsłowego.
• Trzymanie czubkiem języka cukierka tik-tak przy wałku dziąsłowym, jednoczesne połykanie śliny.
• Ćwiczenie jak wyżej z kawałeczkiem czekolady przyklejonym do wałka dziąsłowego.

Bajki artykulacyjne:

  "Indianie’’ 

Indianie wyruszają ze swojej wioski na polowanie. Żegnają się ze swoimi dziećmi (cmokając całujemy  palce  prawej  ręki)  i żonami (cmokając  całujemy  palce  lewej  ręki). Wsiadają na swoje konie i jadą (naśladujemy  językiem  tętent  koński, zmieniając brzmienie przez inny układ warg) przez most  (usta  jak  do  ,,u’’  i  kląskanie), a potem przez prerię (usta jak do ,,i’’ i kląskanie). Konie zmęczyły się  (parskanie)  i dają znak, że chcą pić:  ihaha, ihaha, ihaha. Indianie zatrzymują swoje konie:  prrr… prrr … prrr… Konie  piją (ruchy  języka  z  dołu  do  góry,  naśladujące  picie  zwierzęcia). Nagle Indianie ujrzeli zwierzynę i strzelili z łuku. Zbliżała się noc, więc musieli rozpalić ognisko. Nie mieli zapałek. Zaczęli od małej iskierki i musieli mocno dmuchać, żeby ognisko się rozpaliło (dmuchanie  w  złączone  ręce). Upiekli na ogniu zwierzynę i zrobili sobie ucztę (mlaskanie  i  oblizywanie  szeroko  otwartych  ust). Po pewnym czasie zachciało im się spać  (ziewanie) i zasnęli (chrapanie). Rano Indianie zwołali rozbiegane konie :  a-e-o, y-u-i   (przeciągamy  samogłoski). Wsiedli na nie i pojechali przez prerię (usta jak do ,,i’’, kląskanie ), a potem  przez most (usta jak do ,,u’’ i kląskanie ). Wrócili do wioski i witają się ze swoimi dziećmi (cmokając całujemy palce prawej ręki ) i żonami (cmokając całujemy palce lewej ręki ).

„Dzień dobry misiu”

Dzisiaj twój język będzie małym misiem, a buzia jego domkiem. Miś obudził się wcześnie rano – poprzeciągał się, poziewał (szerokie ziewnięcie). Zrobił poranną gimnastykę – kilka podskoków (unoszenie języka na górny wałek dziąsłowy), kilka wymachów rąk (wypychanie językiem policzków) i pięć okrążeń (w prawo i w lewo) wokół stołu (ruchy okrężne języka w przedsionku jamy ustnej, usta zamknięte). Umył ząbki (oblizywanie czubkiem języka górnych i dolnych  zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych i otwartych  ustach). Postanowił policzyć swoje ząbki (dotykanie czubkiem języka każdego zęba na dole i górze). Nagle poczuł wielki głód i usłyszał jak mu burczy w brzuchu (wibrowanie wargami bbb,bbb).To znak, że pora na śniadanie i pyszny miodek ( oblizywanie warg).

„Miś idzie na spacer”

Dzisiaj wasze języczki będą misiem Uszatkiem, a wasza buzia jego domkiem.
Miś obudził się wcześnie rano - przeciągnął się i trochę poziewał. Zrobił
poranną gimnastykę - kilka podskoków (unoszenie języka na górny wałek dziąsłowy
przy szeroko otwartych ustach), troszkę pobiegał (wypychanie językiem
policzków). Na śniadanie zjadł słodki miód (oblizywanie warg). Potem umył ząbki
(oblizywanie językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a
następnie otwartych ustach).Wyjrzał przez okno (wysuwanie szerokiego języka na
zewnątrz jamy ustnej). Zobaczył Zosię i Jacka. Przesłał im całuski (cmokanie
ustami - naśladowanie posyłania całusków). Dzieci zaprosiły go na spacer
do lasu.

„Przygody Języczka-Wędrowniczka"

Opowiadamy bajkę, w czasie, której dzieci wykonują określone ruchy warg, języka, ćwiczenia oddechowe:

 Pewnego dnia Języczek-Wędrowniczek postanowił pojechać na wycieczkę.- Ale zanim pojadę muszę posprzątać mieszkanie - pomyślał.Jak pomyślał tak zrobił. Na początek wymył sufit mieszkania (staranne oblizywanie czubkiem języka podniebienia), podłogę (dokładne oblizy­wanie dna jamy ustnej), jedną ścianę (oblizywanie językiem wewnętrz­nej strony policzków), drugą ścianę (te same ruchy co poprzednio), póź­niej okna (oblizywanie każdego ząbka po kolei), a na końcu umył drzwi (oblizywanie warg ruchem okrężnym)

- Teraz już mogę pojechać na wycieczkę - pomyślał Języczek.

Wsiadł na swego konia i pojechał do zaczarowanego lasu (uderzanie czub­kiem języka o wałek dziąsłowy - naśladowanie odgłosów jazdy kon­nej).

W lesie języczek zatrzymał konia (wymawianie głosek prrr) i rozejrzał się dookoła. Popatrzył na niebo (wysuwanie języka z jamy ustnej i kiero­wanie go w stronę nosa), na polanę (wysuwanie języka na brodę), w jed­ną stronę (kierowanie języka w stronę kącika ust) i w drugą stronę (dru­gi kącik ust). Gdy już wszystko obejrzał, przeszedł las w jedną stronę (ru­chy języka po podniebieniu - od dziąseł do gardła), w drugą stronę (prze­suwanie języka od gardła do dziąseł) i przedarł się przez gęste krzaki i drzewa (język przeciska się przez zaciśnięte zęby).

Nagle zobaczył dziwnych mieszkańców zaczarowanego lasu, którzy przy­szli się z nim przywitać:

- Parskaczy (wykonujemy motorek wargami),

- Wargaczy (rytmiczne uderzanie palcami w zaciśnięte usta),

- Szuwarki (wkładamy palec między wargi i poruszamy nim rytmicz­nie),

- Indian - dużych (bardzo głośne naśladowanie odgłosu Indian) i ma­lutkich (ciche naśladowanie odgłosu Indian).

Języczek przywitał się ze wszystkimi (wykonujemy całuski wargami) i za­czął się z nimi wesoło bawić w berka i chowanego.

Po pewnym czasie zmęczeni przyjaciele zaczęli nadsłuchiwać, co dzieje się w lesie. Usłyszeli szelest liści (sz, sz, sz), szum wiatru (w, w, w), głos kukułki (ku - ku - ku), rechot żab (kum - kum - kum), stukot dzięcioła (puk - puk - puk) i pluskot rybek w wodzie (plum - plum - plum).

Nagle wszyscy zobaczyli ciemne chmury, które zbierały się nad lasem. Ję­zyczek i jego przyjaciele postanowili je rozdmuchać, aby nie dopuścić do nadchodzącej burzy (wykonywanie mocnych wydechów) i udało się: - chmury zostały rozdmuchane. 

Powoli zapadał wieczór i Języczek musiał wracać do swojego domu. Ale najpierw muszę nazbierać malin i jagód - pomyślał (dzieci przy po­mocy rurek robią wdech i zbierają papierowe maliny i jagody do ko­szyka). Gdy nazbierał cały koszyk, pożegnał się z nowymi przyjaciółmi (cmoka­nie wargami), wsiadł na konia i przyjechał do domu, gdzie od razu zasnął śniąc o nowych przygodach.

Wierszyki logopedyczne
- Ćwiczymy prawidłową wymowę -

Logopedyczne wierszyki i rymowanki do utrwalania głosek ciszących (ś, ź, ć, dź)